“Özəlləşdirməni təcili olaraq başlamalıyıq”

Əvvəli

-“Dövlət müəssisəsi sərbəst olmalıdır”;

-“Sərbəst və azad olmayan heç bir hüquqi şəxs və yaxud müəssisə heç vaxt məhsuldar işləyə bilməz”;

-“Özəlləşdirmə səhmdar cəmiyyət yaradılması istiqamətində gedir”;

-“Əgər bizim yeddi milyon əhalimiz varsa, deməli, azı təxminən 100-200 milyon səhm olacaqdır”;

-“Respublika daxilində kredit ehtiyatı yaratmağın isə yeganə yolu özəlləşdirmədir”;

-“Azərbaycanda maliyyə sistemini yaratmaq üçün özəlləşdirmə prosesinə təcili surətdə başlamaq lazımdır”;

-“Maliyyə vəziyyətimizi düzəltmək üçün təcili surətdə kredit ehtiyatları əldə etmək gərəkdir”;

-“Neftin bahalaşması başqa sahələrdə də qiymətlərin qalxmasına səbəb olacaqdır”;

-“Müəssisələrin strukturları isə bu sərbəstlikdən istifadə edilməsinə əngəl törədirlər…”

 

(Milli iqtisadiyyatın vəziyyətinə həsr olunmuş

11 avqust 1994-cü il tarixli geniş müşavirədəki çıxışdan)

Azərbaycanın iqtisadiyyatında, həqiqətən, çox təhlükəli bir vəziyyət yaranmışdır, maliyyə vəziyyətimiz də çox ağırdır. İqtisadi və maliyyə vəziyyətimizin belə ağır hala düşməsinin bir çox obyektiv və subyektiv səbəbləri var... Belə vəziyyətdən çıxmaq mümkündür. Amma bundan ötrü məsuliyyəti boynuna götürərək hökmən qeyri-standart və ciddi qərarlar qəbul etmək, həm də onları mütləq yerinə yetirmək lazımdır. Lakin vəziyyəti ətraflı və dərindən araşdırmadan, iqtisadi nəzəriyyəyə əsaslanan qərarlar qəbul etmədən, bu vəziyyətdən hər hansı başqa yolla çıxmaq imkanı yoxdur.

Burada maliyyə və bank işçiləri çox danışdılar, öz rəylərini bildirdilər. Lakin yaxın vaxtlarda Azərbaycanda kredit ehtiyatları tapmaq mümkün deyildir. Həmin ehtiyatlar tapılmasa, respublikanın maliyyə vəziyyətini düzəltmək mümkün olmayacaqdır. Çünki bu məsələni inzibati yolla həll etmək mümkün deyildir.

Burada bir çoxları öz çıxışlarında “dövlət mülkiyyəti”, “dövlət müəssisəsi” və s. ifadələr işlətdilər. Əgər kimsə düşünürsə ki, hər hansı bir işi dövlət müəssisəsi görməlidir, bu, heç də dövlət mülkiyyəti demək deyildir. Yəni, indiki dövrdə əmr verməklə və onu yerinə yetirməklə nə iqtisadiyyatımız üçün, nə də xalq üçün bir iş görmək mümkün olmaz. Əlbəttə, dövlət müəssisəsi belə bir müəssisə olaraq qala bilər. Amma dövlət müəssisəsi sərbəst olmalıdır. Bu, bütün dünyada belədir. Yəni, dövlətin hər hansı bir sifarişi varsa, dövlət müəssisəsi onu böyük məmnuniyyətlə yerinə yetirməlidir. Çünki dövlət sifarişi hər şeydən önəmlidir. Əgər dövlət sifariş verirsə, deməli, onun maliyyə imkanı da var və öz sifarişini maliyyələşdirəcəkdir. Ümumiyyətlə, sərbəst və azad olmayan heç bir hüquqi şəxs və yaxud müəssisə heç vaxt məhsuldar işləyə bilməz. Bu, mümkün olan iş deyildir. Kim güman edirsə ki, indiki dövrdə inzibati amirlik üsulu ilə nəyəsə nail olmaq mümkündür, o, çox böyük səhvə yol verir.

Biz “dövlət müəssisələri” deyirik. Əslində, onlar heç kimin deyildir. Bu müəssisələrin faktiki olaraq sahibkarı yoxdur, çünki dövlət onların sahibkarı deyildir, onlara nəzarət edə bilmir və edə də bilməyəcəkdir. Bir halda ki, özəlləşdirmədən danışırıq, onda heç olmasa müəssisəyə bir sahibkar tapaq. Özəlləşdirmə səhmdar cəmiyyət yaradılması istiqamətində gedir. Özəlləşdirmə dedikdə söhbət heç də ondan getmir ki, kimsə hər hansı bir müəssisəni şəxsən ala bilər. Bu, mümkün deyil. Axı, müəssisənin çox böyük əsas fondları var. Odur ki, orada ancaq səhmdar cəmiyyəti yaratmaq olar. Əgər bizim yeddi milyon əhalimiz varsa, deməli, azı təxminən 100-200 milyon səhm olacaqdır. Hər adama orta hesabla 20 səhm düşür. Məhz bu istiqamətdə getmək lazımdır. Şəxsən mən ayrı bir istiqamət görmürəm.

Kredit ehtiyatları yaratmağın iki yolu var: ya xaricdən borc alıb ondan maliyyə-kredit ehtiyatı kimi istifadə etmək, ya da respublikanın daxilində kredit ehtiyatı yaratmaq olar. Respublika daxilində kredit ehtiyatı yaratmağın isə yeganə yolu özəlləşdirmədir. Yəni, banklara pulu bunun hesabına gətirmək olar. Sonra isə əldə olunan vəsaitdən kredit ehtiyatı kimi istifadə etmək mümkündür. Kiçik özəlləşdirmə üçün nəzərdə tutulan 7000 müəssisə maliyyə baxımından nə verəcəkdir? Üst-üstə götürsək, görərik ki, orada heç bir milyard manat da yoxdur. Bu, özəlləşdirmə yox, gözdən pərdə asmaq deməkdir.

Proqramı həyata keçirməkdə yubanmağımız müəssisələrin kortəbii surətdə özəlləşdirilməsinə gətirib çıxaracaqdır. Bu mənada ki, camaat müəssisələri onsuz da özəlləşdirir. Belə olan halda, sabah onları heç kimin əlindən almaq mümkün olmayacaqdır. Ona görə də belə hesab edirəm ki, Azərbaycanda maliyyə sistemini yaratmaq üçün özəlləşdirmə prosesinə təcili surətdə başlamaq lazımdır. Əmlak Komitəsinin sədri özəlləşdirmə proqramı barəsində Ali Sovetdə öz fikrini bildirdi. Lakin o, fikrini axıra qədər açıqlamadı. Bu proqramda söhbət ondan gedir ki, 1995-ci ilin yanvarın 1-dən sənayenin bütün sahələrində dövlət səhmdar cəmiyyətləri yaradılacaqdır. Deməli, onlar hələ də özəlləşdirilmir. Dövlət öz səhmlərini buraxır, səhmdar cəmiyyətlər yaradır və bu səhmlərin satılması hesabına banklara müəyyən qədər pul gəlir. Bununla bərabər, səhmlər dövlətin əlindədir. Və səhmləri alan şəxslər gəlirdən ancaq müəyyən məbləğdə faiz götürürlər. Bizə isə maliyyə vəziyyətimizi düzəltmək üçün təcili surətdə kredit ehtiyatları əldə etmək gərəkdir. Bu ehtiyatlar, bu kreditlər olmasa, heç nəyə nail ola bilmərik.

Götürək neft sənayesini… Hazırda bu sahənin 40 milyard manat borcu var. Onun debitor və kreditor sahələrini çıxsaq, görərik ki, 20 milyard manat borc qalır. Bu qədər borc isə düzgün siyasət aparılmaması nəticəsində əmələ gəlmişdir. Məsələn, indi neftin qiymətinin qaldırılmasından söhbət gedir. Əgər bu gün neftin qiyməti iki dəfə artırılıbsa, sahə ayda 4 milyard manatdan çox qazana bilməz. Mən hələ onu demirəm ki, neftin bahalaşması başqa sahələrdə də qiymətlərin qalxmasına səbəb olacaqdır. İndi özünüz hesablayın: ilin axırına dörd ay qalır, deməli, neftçilər bu dörd ayda 16 milyard manat qazana bilərlər ki, bu da onların borclarının ödənilməsinə kifayət etməyəcəkdir. Hətta bayaq dediyim kimi, qiymətlər iki dəfə qaldırılsa da, heç nə alınmayacaq. Əgər neft sənayesində vəziyyət belədirsə, başqa sahələrdə vəziyyət, sözsüz ki, bundan da betərdir.

İndi bütün müəssisələrə, faktiki olaraq, sərbəstlik verilmişdir. Amma bu sərbəstlikdən çoxları istifadə edə bilmir. Bəzi müəssisələrin strukturları isə bu sərbəstlikdən istifadə edilməsinə əngəl törədirlər…

Ardı Var

“Diktatorla Üz-Üzə” Kitabından (2001)